Διαχρονικοί σκλάβοι και Black Friday του καταναλωτισμού. «Για σκλάβους και τότε, για σκλάβους και τώρα»…
Πίσω, στα 1860, στις νότιες Πολιτείες των ΗΠΑ, οι «νοικοκυραίοι» είχαν στοκάρει «μαύρους». Πηδώντας δε, τις γυναίκες τους γεννούσαν μιγάδες, μούλους ντε, που η ύπαρξή τους διατάρασσε την γαλήνη των νοικοκυραίων με τις γυναίκες τους. Οι μιγάδες, σύμφωνα με το δημόσιο αίσθημα, ήταν «μειονεκτικοί». Δεν είχαν τον ρωμαλέο σωματότυπο της ζούγκλας. Θεωρούνταν «βοηθητικοί», κάτι σαν «διαλογής». Δύσκολα «ανοιγόταν» κάποιος πολύ εκείνα τα χρόνια. Έτσι, στο Southern Shannon ο κος Griggs, μεγαλέμπορος σκλάβων, σκέφτηκε ότι πρέπει να τονώσει την ζήτηση.
Επινόησε, λοιπόν, την «μαύρη», δηλαδή «Black» ( από το «αράπης» ντε), Friday, για να ξεστοκάρει. Αρχικά την επομένη της «Ημέρας των Ευχαριστιών», όπου πήγαιναν οι νοικυκυραίοι της εποχής να ψωνίσουν μισοτιμής έναν σκλάβο να κόβει τα ξύλα του Χειμώνα κλπ (γιατί η ζωή χρειαζόταν χέρια ντε, για να γίνει ο Λευκός «αστός» ντε). Αφού πήγε ΠΟΛΥ ΚΑΛΑ το ξεπούλημα και οι νοικοκυραίοι πείστηκαν ότι και ο «μούλος κάνει την δουλειά του», άρχισε να γίνεται και την πρώτη Παρασκευή του Μαΐου, «γιατί ο Λευκός άνθρωπος έπρεπε να πάψει να θερίζει και να γίνει αστός», ντε. Ε, μετά η μέθοδος διαδόθηκε. Αμερική, η Χώρα των ευκαιριών, ντε.
ΑΡΓΟΤΕΡΑ, όταν λευκοί και μαύροι έγιναν ίσοι υπό το φως της Δημοκρατίας των Αγορών, το έθιμο δεν χάθηκε, άλλαξε. Γιατί το χρήμα πρέπει να κινείται, ντε.
Σήμερα, οι νοικοκυραίοι γίνανε σκλάβοι. Των τραπεζών, των ΔΕΚΟ, της εφορίας και όλων των καλών παιδιών. Των αγορών, ντε. Και ο πάνσοφος καπιταλισμός μπορεί να μην πουλάει «μούλους» σκλάβους (γιατί τα ξύλα τα κόβει το μηχάνημα, ντε), αλλά σου πουλάει «αξεσουάρ τζακιού» μισοτιμής, την Παρασκευή μετά των «Ευχαριστιών». Γιατί οι ωραίες ιδέες δεν πρέπει να χάνονται, ντε.
Και πηγαίνει ο σκλάβος των τραπεζών που έφτασε να παίρνει 650 τον μήνα και να πανηγυρίζει και του πουλάει «Black Friday» στοκ (γιατί βγήκαν τα νέα μοντέλα, ντε. Και τα προηγούμενα μοντέλα είναι «μούλοι», διασταύρωση τεχνολογίας, μόδας και χρονόμετρου), ο σύγχρονος σκλάβος εμποροϋπάλληλος που παίρνει «280 το τετράωρο» γιατί είναι «μούλος», γέννημα διασταύρωσης φτωχού και «αγορών» και δεν ξοδεύεται… Γιατί στα Black Friday δεν ψωνίζουν οι «Λευκοί» που έχουν. Γιατί πάντα θα υπάρχουν «σκλάβοι», «μούλοι» και «Λευκοί».
ΝΟΙΚΟΚΥΡΑΙΟΙ, πρέπει να βάλετε μεγαλύτερη υποθήκη, να πάρετε μεγαλύτερο σπίτι, να χωρέσουν οι τεράστιες τηλεοράσεις «διαλογής» που ψωνίζετε στις Black Friday. Άιντε και του χρόνου σκλάβοι. Πάντα θα υπάρχουν «μούλοι» για πούλημα. #κοινωνία_κλοουν
Το πρόβλημα της διμορφίας της ελληνικής γλώσσας, το οποίο είχε κάνει την εμφάνισή του ήδη από τον 1ο αιώνα π.Χ., απασχόλησε τους Έλληνες λόγιους πριν, κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά την Επανάσταση του 1821, όταν καταβάλλονταν προσπάθειες για τη θέσπιση της επίσημης γλώσσας του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Η διφορούμενη φύση και ερμηνεία οδήγησε σε αιματηρά γεγονότα, με ανθρώπινες απώλειες: τα λεγόμενα και Ευαγγελικά. Όταν το Ευαγγέλιο προκάλεσε δολοφονίες, για την επικράτηση της Δημοτικής ή της καθαρεύουσας.
Νεοαττικιστές – Δημοτικιστές
Μια ομάδα λογίων, οι νεοαττικιστές, πίστευαν ότι η πολιτισμική αναγέννηση του απελευθερωμένου έθνους έπρεπε να βασιστεί στα αρχαία ελληνικά. Επειδή όμως αυτό ήταν αδύνατο, επινόησαν μια τεχνητή γλώσσα, την αρχαΐζουσα ή νεοαττικιστική, η οποία έμοιαζε αρκετά με την αττική διάλεκτο.
Ο Αδαμάντιος Κοραής προσπάθησε να απλοποιήσει τη νέα αυτή γλώσσα και να την «καθαρίσει» από τις σλαβικές και τουρκικές λέξεις. Έτσι σχημάτισε μια νέα γλώσσα, την καθαρεύουσα. Η τελευταία υιοθετήθηκε στα πρώτα επίσημα έγγραφα του ελληνικού κράτους. Η γλώσσα αυτή όμως δεν μιλιόταν από τον απλό λαό.
Ο Γιάννης Ψυχάρης ήταν ο πρώτος που οργάνωσε την ομιλούμενη γλώσσα (την επονομαζόμενη παλαιά δημοτική) η οποία αποτελούσε εξέλιξη της αττικής διαλέκτου, διά μέσου της αλεξανδρινής κοινής και της βυζαντινής γλώσσας. Η προσπάθειά του αυτή καυτηριάστηκε από τους λόγιους οπαδούς της καθαρεύουσας, οι οποίοι δεν δίσταζαν να επιτεθούν στους δημοτικιστές κατηγορώντας τους ως ραδιούργους υπονομευτές που ανοίγουν δρόμο στη σλαβική εξάπλωση σε βάρος του ελληνισμού.
Η παρέμβαση του τύπου στη διαμάχη
Η εφημερίδα «Ακρόπολις» βρέθηκε στο στόχαστρο των αρχαϊστών με την απόφαση της διεύθυνσης να δημοσιεύσει τα Ιερά Ευαγγέλια στη δημοτική γλώσσα. Το Ευαγγέλιο στη δημοτική γλώσσα Το γλωσσικό ζήτημα οξύνθηκε επικίνδυνα όταν ο συγγραφέας Αλέξανδρος Πάλλης απέδωσε στη δημοτική τα Ιερά Ευαγγέλια. Το έργο του εκτυπώθηκε το 1901 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, με έξοδα της βασίλισσας Όλγας. Κυκλοφόρησε σε μικρό αριθμό αντιτύπων, μεταξύ των ελλήνων ομογενών.
Η πρώτη ωστόσο μεταφραστική απόπειρα των Ευαγγελίων είχε γίνει τρία χρόνια νωρίτερα από την Ιουλία-Σωμάκη-Καρόλου, κατόπιν εντολής της βασίλισσας. Η κίνηση του Πάλλη χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα τολμηρή αν σκεφτούμε ότι η ορθόδοξη Εκκλησία είχε απαγορεύσει με την ποινή του αναθέματος κάθε απόπειρα απόδοσης των Ευαγγελίων στη δημοτική.
Τον Οκτώβριο του 1901 ο προοδευτικός διευθυντής της εφημερίδας «Ακρόπολις» Βλάσης Γαβριηλίδης αποφάσισε να δημοσιεύσει σε συνέχειες το έργο του Πάλλη. Για τη δημοσίευση αυτή είχε συμφωνήσει και ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Προκόπιος. Εισβολή αγανακτισμένων στην εφημερίδα Ακρόπολις και διαδηλώσεις. Ωστόσο, οι αντιδράσεις προήλθαν από τους φοιτητές της πρωτεύουσας, μετά από παρακίνηση πολλών αρχαϊστών καθηγητών.
Η εμπλοκή στο κάλεσμα των καθηγητών
Στις 2 Νοεμβρίου, περίπου 500 φοιτητές εισέβαλαν στα γραφεία της «Ακρόπολις» και απαίτησαν τη διακοπή των δημοσιεύσεων των Ευαγγελίων. Αποσύρθηκαν μετά τις αυθαίρετες διαβεβαιώσεις του διευθυντή της Αστυνομίας ότι οι δημοσιεύσεις δεν θα επαναλαμβάνονταν. Ωστόσο, ο Γαβριηλίδης συνέχισε.
Στις 3 και 4 Νοεμβρίου εκατοντάδες φοιτητές διαδήλωσαν στο κέντρο της Αθήνας. Δεν περιορίστηκαν όμως σ’ αυτό. Ζήτησαν την επέμβαση του Πατριάρχη Ιωακείμ Γ΄, τον αφορισμό του Πάλλη και την αποπομπή του Αρχιεπισκόπου.
Ο συντηρητικός Τύπος συντάσσεται με τους εχθρούς της δημοτικής Οι συντηρητικές εφημερίδες «Εμπρός», «Σκριπ» και «Καιροί» κατέκριναν την «Ακρόπολη», συστρατεύθηκαν με τους φοιτητές και ανήγαγαν με πηχυαίους τίτλους το θέμα σε εθνικό. Καθημερινά φανάτιζαν τους αναγνώστες με την άποψη ότι η μετάφραση των Ευαγγελίων ήταν έργο των σλάβων εχθρών της πατρίδας. Ταυτόχρονα υπενθύμιζαν με νόημα τη ρωσική καταγωγή της βασίλισσας Όλγας.
Η εφημερίδα «Εμπρός» αναφέρεται στην αιματηρή φοιτητική διαδήλωση με τίτλους «Ημέρα πένθους» και «Ημέρα μαχών και αίματος»
Ο ρόλος των πολιτικών και της Εκκλησίας
Η παράταξη του Θεόδωρου Δηλιγιάννη, η οποία βρισκόταν στην αντιπολίτευση, δεν έχασε την ευκαιρία να οξύνει τα πνεύματα, προσδοκώντας την πτώση της κυβέρνησης Θεοτόκη.
Στις 7 Νοεμβρίου μια ογκώδης διαδήλωση κατά της μετάφρασης των Ευαγγελίων συντάραξε την Αθήνα. Ομάδες έξαλλων διαδηλωτών προσπάθησαν να εισβάλλουν στη Βουλή και στην Αρχιεπισκοπή. Η Χωροφυλακή έχασε την ψυχραιμία της και απάντησε με τα όπλα. Ο απολογισμός των συμπλοκών στα αιματηρά «Ευαγγελικά» ήταν 8 νεκροί και 72 τραυματίες.
Όπως ήταν επόμενο, η κυβέρνηση Θεοτόκη παραιτήθηκε. Το ίδιο αναγκάστηκε να πράξει και ο Αρχιεπίσκοπος Προκόπιος. Η «Ακρόπολις» διέκοψε τη δημοσίευση και ζήτησε συγγνώμη από τους φοιτητές, δηλώνοντας ότι η εφημερίδα παραμένει «πολέμιος αμείλικτος παντός φρονούντως αντεθνικώς και ατίμως ότι το Ευαγγέλιον πρέπει να αναγιγνώσκεται εν ταις εκκλησίαις εις άλλην τινά γλώσσαν πλην εκείνης εις την οποίαν εγράφη υπό των Θεοπνεύστων ανδρών».
Την αρχική απεικόνιση εντόπισε ο Θεόδωρος Μεταλληνός. Δείχνει τις φοιτητικές αναταραχές κατά τα «Ευαγγελικά» στην Πλατεία Κλαυθμώνος. 8 Νοεμβρίου 1901.
Η ζωή του θρυλικού Ιταλού εραστή Τζιάκομο Καζανόβα, οι έρωτές του και η περιπλάνησή του στις Αυλές ευγενών της Ευρώπης, ειδώθηκαν κινηματογραφικά με την ξεχωριστή οπτική του Φ. Φελίνι. O «αιρετικός» Kαζανόβα του Φελίνι συνιστά μία καινούργια αναδιαπραγμάτευση του μύθου.
Στη Βενετία του 18ου αιώνα ο Τζάκομο Καζανόβα συλλαμβάνεται σαν αιρετικός και φυλακίζεται. Στο κελί του αναπολεί τις περιπέτειές του μέχρις ότου καταφέρνει να δραπετεύσει και αρχίζει την ανά την Ευρώπη περιπλάνησή του. Καθώς θεωρεί τον εαυτό του άνθρωπο των γραμμάτων προσκολλάται στις αυλές των ευγενών. Εκλιπαρεί ουσιαστικά να του δοθεί η ευκαιρία να αποδείξει τις ικανότητές του στις επιστήμες. Αντιμετωπίζεται όμως από όλους σαν ένα ανέκδοτο. Σαν ένα γραφικό τύπο, που το μόνο που έχει να προσφέρει είναι η φήμη του ως εραστή. Και οι γυναίκες τον χρησιμοποιούν.
Εκμεταλλεύονται τις ικανότητές του στο σεξ και έπειτα τον εγκαταλείπουν. Ύστερα από αρκετές φελινικής έμπνευσης και αισθητικής περιπέτειες, ο Καζανόβας αρχίζει να βλέπει το φάσμα του γήρατος να πλησιάζει. Στο τέλος, γέρος πια και έχοντας χάσει την μοναδική ικανότητα που τον είχε κάνει διάσημο, μετατρέπεται σε περίγελο. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να ονειρεύεται τα περασμένα μεγαλεία.
Ο ίδιος ο Φελίνι σε συνέντευξη στο περιοδικό Gente το 1975 έλεγε… «Ποιος μπορεί να ξέρει πώς ήταν ο Καζανόβα; Κρίνουμε τον ήρωα από ένα βιβλίο, το δικό του βιβλίο, και μετά τον βλέπουμε να απομακρύνεται και να γίνεται ένα σημείο αναφοράς στο οποίο ο κόσμος προβάλλει τον εαυτό του. Νομίζω ότι πρόκειται για έναν ανιαρό συγγραφέα που μας μίλησε για έναν εντυπωσιακό ήρωα. Έναν ήρωα εξοργιστικό, δειλό, έναν αυλικό που λεγόταν Καζανόβα. Έναν στολισμένο ανθρωπάκο που βρωμά ιδρώτα και πούδρα και που έχει τη ματαιοδοξία, τη θρασύτητα και την έπαρση στρατοπέδου και εκκλησίας. Και βλέπω στη φαντασία μου έναν άνθρωπο που ήθελε να έχει πάντα δίκιο, με έναν τρόπο εντελώς απρόσωπο που σου σπάει τα νεύρα».
Η ταυτότητα του κατά Φελίνι Καζανόβα
Ο Καζανόβας του Φελίνι παραμένει η κορωνίδα των πάμπολλων ταινιών που γυρίστηκαν για τη ζωή και τα έργα του διάσημου καρδιοκατακτητή. Με την ταινία αυτή ο Φελίνι αγγίζει την ουσία του κινηματογράφου και δημιουργεί την απόλυτη ταινία. Αποτελεί κομψοτέχνημα της έβδομης τέχνης. Κι αυτό χάρη στη μοναδική εικαστική ομορφιά της αλλά και τη μελαγχολία της παρακμής που μας μεταφέρει.
Στην ταινία του απογυμνώνει το μύθο και μας παρουσιάζει μια άλλη όψη του διάσημου καρδιοκατακτητή. Εκείνη δηλαδή ενός τυχοδιώκτη που σπαταλά τη ζωή του προσφέροντας ευχαρίστηση στις γυναίκες μόνο και μόνο για να καλύψει τις ανάγκες ενός απεγνωσμένου Εγώ. Ο Φελίνι δημιουργεί την ατμόσφαιρα του με τα τεράστια, γυμνά και πλήρως αντιρρεαλιστικά σκηνικά που έστησε για την ταινία στα στούντιο της Τσινετσιτά. Τα κοστούμια εναρμονίζονται πλήρως με την αίσθηση της παρακμής. Παράλληλα, η εικόνα ολοκληρώνεται με τις εντυπωσιακές φυσιογνωμίες ηθοποιών και κομπάρσων, με προεξέχουσα φυσικά εκείνη του σπουδαίου Ντόναλντ Σάδερλαντ στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Ο αρχικός μύθος
Ο Καζανόβα, καρπός του γάμου δύο ηθοποιών, του Γκαετάνο Τζουζέπε Καζανόβα και της Ζανέττας Φαρούσι (και κατ’ άλλους νόθος γιος του γερουσιαστή Μικέλε Γκριμάνι), γεννήθηκε στις 2 Απριλίου του 1725 στην ένδοξη πόλη της Βενετίας. Στο κομψό φιλμ του Λουίτζι Κομεντσίνι, Ιnfanzia Vocazione di Ciacomo Casanovα Veneziano (Tα καλύτερα χρόνια του Καζανόβα), του 1969, ο νεαρός Τζιάκομο σουλατσάρει ξυπόλητος στα λερά πλακόστρωτα της ιστορικής πόλης. Ο πατέρας του, άρρωστος πρώην ηθοποιός, πεθαίνει και η μητέρα του φεύγει με ένα θεατρικό μπουλούκι, αφήνοντας το μικρό Τζιάκομο στη γιαγιά.
Χτυπημένος από κάποια παιδική αρρώστια θα πιστέψει ότι τον έσωσε μια όμορφη νεράιδα. Ξεκινά λοιπόν τη ζωή του με οδηγό την φαντασίωση. Ο Κομεντσίνι δεν απομακρύνεται από τις ιστορικές πληροφορίες για τα παιδικά χρόνια του Τζιάκομο. Αυτό που προσθέτει είναι η διαίσθησή του για την αρχή της περιπετειώδους ζωής του άτακτου Βενετσιάνου. Δεν στοχάζεται ψυχαναλυτικά αλλά προτιμά να πασπαλίσει τον άγουρο ήρωά του με την γλυκιά γύρη της ζωής. Στη συνέχεια να την αποζητήσει σε άλλα σώματα κοριτσιών, αρχικά με το στόμα και την γλώσσα.
Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Τζιάκομο θα ξεκινήσει σπουδές Νομικής στην Πάδοβα. Το 1741 θα πάρει έναν χαμηλό εκκλησιαστικό βαθμό και την Ανοιξη της ίδιας χρονιάς θα έρθει για πρώτη φορά στην Κέρκυρα και μετά στην Κωνσταντινούπολη. Το 1743 τα γεγονότα θα έρθουν σαν βροχή. Θα χάσει την πολυαγαπημένη του γιαγιά, θα περάσει για λίγο, αν και διδάκτορας της Νομικής, από το ιεροσπουδαστήριο του Αγίου Κυπριανού, για να φυλακιστεί στον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς στο φρούριο του Αγίου Ανδρέα. Οι δρόμοι που θα τον οδηγήσουν σε κάθε γωνιά της Ευρώπης τον περιμένουν.
Κέρκυρα, Βενετία, Διαφωτισμός και κανιβαλισμός
Τον Αύγουστο του 1744 έρχεται για δεύτερη φορά στην Κέρκυρα και για μια τρίτη την επόμενη χρονιά. Τότε θα ερωτευθεί την κυρία Φ., την Αντριάνα Φοσκαρίνι, την δεκαεπτάχρονη γυναίκα του sopracomito Βιτσέντζο Φοσκαρίνι. Η λατρεία του για την Αντριάνα είναι τόσο μεγάλη που θα τον οδηγήσει στις πιο τρελές συμπεριφορές. Στα απομνημονεύματά του θυμάται αυτή την εποχή στην Κέρκυρα με αγάπη και νοσταλγία.
Επιστρέφοντας στην Βενετία μετά από αυτόν τον άτυχο έρωτα, θα απλώσει τα φτερά του για να αλωνίσει ολόκληρη την Ευρώπη, όλες τις βασιλικές αυλές και δεκάδες γυναικείες αγκαλιές. Θα αποκτήσει πιστούς φίλους, άσπονδους εχθρούς, τιμητικές διακρίσεις, μετάλλια, εργοστάσια μεταξωτών και πολλά άλλα απίθανα. Όσον αφορά στην εγκυκλοπαιδική του μόρφωση, θα είναι και αυτή το ίδιο έντονη. Θα συσχετισθεί με θεατρικούς κύκλους, με τη γαλλική μασονία, με την μουσική, τον καβαλισμό, τον Ζαν – Ζακ Ρουσσώ, τον Μεταστάσιο, τον Βολτέρο, τον Βίνκελμαν, τον Καλιόστρο και πολλούς άλλους.
Το 1976 ο Φεντερίκο Φελλίνι στον δικό του Καζανόβα (Casanova di Fellini), παρουσιάζει τον φλογερό εραστή ν’ αναζητά σε κάθε κρεβάτι και σε κάθε γυναικείο στήθος, το μητρικό χάδι της Ζαννέτας. Αυτό το ψυχαναλυτικό παιχνίδι ο Φεντερίκο το σπρώχνει στα όριά του. Βάζει τον ήρωά του να ονειρεύεται ότι χορεύει αγκαλιά με μια άψυχη κούκλα. Ο Φελίνι οργιάζει αλλά δίχως να πολυνοιάζεται για την πραγματική ταυτότητα του συμπατριώτη του.
Διαφορετικές εκδοχές του μεγάλου εραστή
Ένας ακόμη Ιταλός, ο Ετορε Σκόλα, στην «Νύχτα της Βαρέν», αλλάζει σελίδα, δείχνοντας μας έναν Καζανόβα, έκπτωτο, να συναντάται με τον επίσης έκπτωτο βασιλιά της Γαλλίας ένα βράδυ σε κάποιο καπηλειό της Βαρέν. Και οι δύο, αναζητούν τώρα την μοναξιά και την ανωνυμία. Ο κόσμος είναι ένα επικίνδυνο πλήθος.
Τέλος, στην «Επιστροφή του Καζανόβα» (1992) ο Γάλλος Edouard Niemmans τοποθετεί τον γερασμένο Αλέν Ντελόν στη θέση του Καζανόβα. Υποπτευόμενοι παράλληλες διαδρομές, παρακολουθούμε τον Ντελόν να προσπαθεί να ανταποκριθεί όπως εξάλλου και ο ήρωας που υποδύεται στην μυθολογία που τον περιβάλλει. Το βιβλίο του Αρτουρ Σνίτσλερ «Ο Νόστος του Καζανόβα» στο οποίο βασίστηκε η ταινία, παρουσιάζει έναν 53χρονο τυχοδιώκτη. Το μόνο που αποζητά είναι η μετά εικοσιπέντε χρόνια εξορία, επιστροφή στην γενέθλια πόλη και ένας βαρύς και χωρίς όνειρα ύπνος.
Διάβασμα, σοκολάτα και γυαλιστερά κουμπιά
Φυσικά πέρα από τα παιχνίδια συγγραφέων και σκηνοθετών, ο Καζανόβα έζησε ακόμη είκοσι χρόνια, στον πύργο του Ντουξ, στη Βοημία, Προσχηματικά μάλλον, προσλαμβάνεται από τον κόμη ντε Βαλντστάιν ως βιβλιοθηκάριος. Εκεί θα έχει τον χρόνο και την υπομονή να διαβάσει ό,τι τραβούσε η ψυχή του από μια βιβλιοθήκη 12.000 τόμων. Μπορεί επίσης να ξεκινήσει τη συγγραφή των Απομνημονευμάτων του. Στο υπόγειο της βιβλιοθήκης θα θυμηθεί τις 132 ερωτικές του κατακτήσεις, αριθμός όχι και όσο υπερβολικός για 35 χρόνια δράσης. Στις λιγοστές παρενθέσεις από το διάβασμα και την απόλαυση της ζεστής σοκολάτας, εξακολουθεί να ντύνεται με τον γνωστό του τρόπο: κεντητά ρούχα, μεταξωτές κάλτσες, γυαλιστερά κουμπιά. Αν και σε αυτή την ηλικία η ερωτική του δραστηριότητα είχε πάψει, ο ίδιος κολακευόταν να πιστεύει ότι το παιδί της Δωροθέας Κλέερ, της κόρης του φύλακα του πύργου, ήταν δικό του κατόρθωμα.
Στον πύργο του Ντούσκοβ, επάνω σε μια λουλουδάτη καρέκλα, ο άντρας που έδωσε άλλο νόημα στον ερώτα και την σεξουαλική ελευθεριότητα, πέθανε στις 4 Ιουνίου του 1798. Από τότε έως σήμερα ο Βενετός λιμπερτίνος θα γίνει ένα μοναδικό σημείο αναφοράς, για ανθρώπους πού είτε αναζητούν την αλήθεια του βίου του είτε εμψυχώνονται από την δύναμη του μύθου του. Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο Διονυσίος Ρώμας που στο θεατρικό του έργο ¨Ο Καζανόβας στην Κέρκυρα», υπογραμμίζει αυτήν ακριβώς την επιρροή.
