ΤΕΧΝΕΣ

Ιωάννης & Κοψίνης – Το προδομένο σώμα

Ιωάννης & Κοψίνης

Η ύπαρξη μέσα στον φυσικό χώρο βιώνεται σαν μια τυραννία. Το φυσικό σώμα δεν είναι ικανό να μας προστατέψει. Δεν είναι ικανό να μας εκπροσωπήσει. Δεν είναι αρκετά όμορφο για να μας περιγράψει.

Ο ίδιος ο πολιτισμός θα μπορούσαμε να πούμε ότι γεννιέται σαν μια προσπάθεια αντίστασης στις δυνάμεις της φύσης. Κατ’ επέκταση, και σαν αντίσταση ενάντια στο σώμα το οποίο αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της. Το σώμα φαντάζει σαν ένα ένδυμα που είμαστε αναγκασμένοι να φοράμε. Από τον πλατωνισμό ως την Παλαιά Διαθήκη και από τον Χριστιανισμό ως το Ισλάμ βλέπουμε ότι το σώμα περιθωριοποιήθηκε με σκοπό την δημιουργία ενός απόλυτου πρωταγωνιστή. Του πνεύματος. Από την άλλη μεριά όμως, το σώμα, αποτελεί ένα κακό αναγκαίο. Προφανώς λοιπόν αυτός να είναι και ο λόγος των συνεχών συγκρούσεων ανάμεσα στη προβολή και στην αποσιώπησή του. Ιωάννης & Κοψίνης – Το προδομένο σώμα

“…και ήσαν και οι δυο γυμνοί και ουκ ησχύνοντο” διαβάζουμε στην Παλαιά

Διαθήκη και σε αυτή την πρόταση συναντάμε για πρώτη φορά την έννοια

της ντροπής (έστω και σαν άρνηση )σε σχέση με το σώμα.

Οι πρωτόπλαστοι πριν από το μεγάλο αμάρτημα δεν ντρέπονταν για τη γύμνια τους. Η επαφή και το φάγωμα του απαγορευμένου καρπού κατέστησε απαγορευμένο και το ίδιο τους το σώμα. Ο παλαιολιθικός άνθρωπος ή ο πρωτόπλαστος, αν το θέλετε, διάβαζε τον κόσμο μέσα από το περιβάλλον του. Και ειδικότερα μέσα από τα θηράματα που αποτελούσαν την τροφή του (βλ. τον νατουραλισμό με τον οποίο ζωγράφιζε τα ζώα σε σχέση με τον αφαιρετικό τρόπο της απόδοσης της ανθρώπινης φιγούρας). Ιωάννης & Κοψίνης – Το προδομένο σώμα

Σπηλαιογραφία – Αλταμίρα

Η έλλειψη συνείδησης του “εγώ” δημιουργούσε και μια άγνοια της γύμνιας. Κατ’ επέκταση και της ντροπής. Από την άλλη μεριά το προπατορικό αμάρτημα, η γνώση , γεννάει την επίγνωση της γύμνιας και την ένοχη συνείδηση. (Μήπως τελικά ο έρωτας να γεννιέται από την ανάγκη να καλυφτεί αυτή η γύμνια χρησιμοποιώντας το σώμα του άλλου σαν “ένδυμα” ; ) Η εικαστική ιστορία της εκχριστανισμένης Ευρώπης, για αιώνες, επέτρεψε την απεικόνιση του γυμνού ανθρώπινου σώματος μόνο στα πλαίσια της εξιστόρησης κάποιου χριστιανικού η αρχαιοελληνικού μύθου.

Goya – H Γυμνή Μάγια

Η γυμνή Μάγια του Γκόγια ήταν το πρώτο έργο που παράβλεψε τον κανόνα

και ανάγκασε τον δημιουργό του να σταθεί απέναντι στην Ιερά Εξέταση.

Ο κινηματογράφος όμως τον 20ου αιώνα, συντέλεσε σε μια δραματική στροφή προς το σώμα και την σεξουαλική επανάσταση. Από την διαφήμιση μέχρι τον κινηματογράφο και από το θέατρο μέχρι τα εικαστικά το σώμα, στον αιώνα που πέρασε και ακόμα περισσότερο σε αυτόν που διανύουμε, φαίνεται να αποτελεί τον απόλυτο πρωταγωνιστή. Μετά από αιώνες προσπάθειας να αποσιωπηθεί, επιστρέφει τώρα μεγεθυμένο σαν μια έκρηξη ενός συμπτώματος που προσπαθούσε να αποκρυφτεί. Ιωάννης & Κοψίνης – Το προδομένο σώμαΜια εικόνα πλέον του σώματος τόσο αφύσικα πληθωρική που κάνει να διαφαίνεται ο κίνδυνος μιας ολικής απώλειάς του. Όλες οι καλλιτεχνικές δημιουργίες αποτελούν κατά κάποιο τρόπο αποσπασματικες βιογραφίες των δημιουργών τους. Στην περίπτωση όμως της Φριντα Καλο , του Βαν Γκοχ και του Εγκον Σιλλε (για να αναφέρω μερικούς καλλιτέχνες, ίσως τους πιο αντιπροσωπευτικούς) τα σωματοποιημένα τραύματα και ο διαταραγμένος ψυχισμός τους γίνονται οι ουλές που χαρακώνουν τα έργα τους. Τα σημάδια αυτά αποκτούν ένα βάρος που ακυρώνει θα λέγαμε την σημασία του υλικού που χρησιμοποιήθηκε για να τα απεικονίσει. Σου δίνεται η αίσθηση ότι εδώ είναι το ίδιο το σώμα. Η σάρκα που αποτελεί την πρώτη ύλη για την δημιουργία του έργου. Και από αυτή την άποψη αποτελούν προάγγελους για τον ερχομό , μερικές δεκαετίες αργότερα, της σωματικής τέχνης.

FridaKahlo-Σπασμένη κολώνα

Στον πίνακα “Σπασμένη Κολώνα” του 1944 η Φρίντα καταγράφει στον χώρο του πίνακα τις πληγές της. Ενώ η Pane τις χαράζει πάνω στο ίδιο της το σώμα στην περφορμανς με τον τίτλο “Συναισθηματική δράση” του 1973. Η ίδια η Gina Pane μιλώντας για το έργο της λέει “Μέσα στη δράση η εικόνα του σώματός μου είναι απολύτως κομματιασμένη ….. Και μετά, όταν η δράση έχει τελειώσει, νοιώθω απολύτως άδεια. Έχω την εντύπωση ότι πετώ. Ότι δεν έχω πια σώμα, και πρέπει να ξαναβρώ τον εαυτό μου.

Gina Pane – Συναισθηματική δράση

Το σώμα της λοιπόν , το σώμα γενικότερα καθίσταται σιγά σιγά διάφανο ειδικά μετά από τα τεχνολογικά βήματα της ιατρικής που οδηγούν στην αποκωδικοποίηση του. Μιας αποκωδικοποίησης που ουσιαστικά το συνθλίβει κάτω από το βάρος της γνώσης. Η επιστημονική αλήθεια εξοστρακίζει τις άπειρες αλήθειες που μπορεί να δημιουργήσει ο μύθος. Το σώμα μετατρέπεται σε ένα ψυχρό αντικείμενο παρατήρησης, ιδανικό πεδίο για κάθε είδους επέμβαση και αλλαγή. Ειδικά σαν εικόνα μέσα στον χώρο του διαδικτύου.

Σήμερα κινούμαστε σ’ έναν κόσμο κατασκευασμένο από εικόνες που ξεδιπλώνονται σαν ένα καλοφτιαγμένο μωσαϊκό. Αποκτούν ενότητα μόνο χάρη στο έξυπνο μοντάζ. Παράλληλα καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ότι μπορείς να ζεις το πραγματικό μέσω της εικόνας.

Όπως η εμφάνιση της βιντεοκάμερας στην αγορά , και πιο πριν της “super 8“, σηματοδότησε μία επαναστατική συμπεριφορά σε σχέση με τον παραδοσιακό τρόπο επικοινωνίας, έτσι και η χρήση του κινητού τηλεφώνου σαν φωτογραφική μηχανή σε συνδυασμό με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παράγει σήμερα έναν τεράστιο αριθμό νέων”ειδώλων”. Ιωάννης & Κοψίνης – Το προδομένο σώμα

Ο δημιουργός της selfie χρησιμοποιεί το κινητό για την λήψη. Επεμβαίνει στην φωτογραφία χρησιμοποιώντας (ακόμα και στις πιο απλουστευμένες του εφαρμογές) το photoshop. Έχει το κάθε δικαίωμα να νιώθει κάτι παραπάνω από θεός. Είναι ταυτόχρονα το δημιούργημα και ο δημιουργός. Ιωάννης & Κοψίνης – Το προδομένο σώμα

Μια από τις λέξεις που χρησιμοποιούσαν οι Αιγύπτιοι για τους γλύπτες ήταν “εκείνος που σε κρατάει στη ζωή”. Κοιτάζοντας μια προσωπογραφία σε ασβεστόλιθο που βρέθηκε σε τάφο της Γκίζας έργο του 2.700 π.χ. δεν μπορείς παρά να μαγευτείς από την εξιδανίκευση των χαρακτηριστικών, την γεωμετρική ακαμψία , την εξαφάνιση των λεπτομερών. Κοιτάζοντάς την πιο προσεκτικά είναι αδύνατον να μην την συγκρίνεις με μια σύγχρονη ρετουσαρισμένη αυτοπροσωπογραφία (selfie).

Όπως στην αρχαία αιγυπτιακή τέχνη έτσι και εδώ τα έργα αυτά είναι καμωμένα για να διατηρούν την ζωή με μόνη διαφορά πως ενώ τα γλυπτά των Φαραώ ήταν καλά κρυμμένα στο κέντρο της πυραμίδας με μόνο θεατή τους την ψυχή του νεκρού εδώ έχουμε να κάνουμε με μια προσπάθεια προβολή της εικόνας σ ένα όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό. Αυτό συμβαίνει γιατί αντίθετα με τον βασιλιά της Αιγύπτου ο οποίος ήταν a priori ένας θεός, εδώ η θεϊκή υπόσταση του εικονιζόμενου πρέπει ακόμα να γίνει αποδεκτή. Είμαστε ακόμα στην αρχή της διάδοσης μιας νέας θρησκείας που κέντρο της αποτελεί η εικόνα μας. Ιωάννης & Κοψίνης – Το προδομένο σώμα

To είδωλο οφείλει να επιτρέψει τις εκδηλώσεις λατρείας για να έχει το δικαίωμα να αποκαλεστεί θεός και ο ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός των like δεν κάνει τίποτε άλλο παρά να επιβεβαιώνει την θεϊκή του υπόσταση. Η θεοποίηση του σώματος όμως δεν οδηγεί τελικά στην ακύρωσή του; Όπως ανέφερα και νωρίτερα, η ύπαρξη μέσα στον φυσικό χώρο βιώνεται σαν μια τυραννία. Αυτό λοιπόν είναι και ο λόγος για τον οποίο το διαδίκτυο και το ταξίδι στον κυβερνοχώρο, όπου τα όρια της επιθυμίας και της εκπλήρωσής της συγχέονται, λειτουργεί σαν λύτρωση.

Όμως το σώμα στον κυβερνοχώρο, το τεχνο-σωμα, το μετα-σώμα δεν αποτελούν σώμα. Η δυνητική πραγματικότητα συντελείται μακρυά από την φυσική παρουσία μας. Το σώμα χάνει την ταυτότητά του . Κατακερματίζεται μεταφορικά σε επίπεδο πραγματικότητας αλλά και κυριολεκτικά σε επίπεδο φωτογραφικού καδραρίσματος η μετα φωτογραφικού κροπαρίσματος . Στο έργο του Ρομπερτ Γκόπερ, θραύσματα ανθρώπινου σώματος (ο καλλιτέχνης τα δημιουργεί χρησιμοποιώντας σαν καλούπι το ίδιο του το σώμα) παρουσιάζονται εγκλωβισμένα στον τοίχο.

Robert Gober-untitled-1991

Το αποστειρωμένο περιβάλλον που εκτίθενται δημιουργεί μια τραγικότητα και εντείνει την αίσθηση της απουσίας.

Τα ανθρώπινα αυτά μέρη συλλαμβάνονται την στιγμή που επιχειρούν να ξεφύγουν ή είμαστε μάρτυρες της απεγνωσμένης προσπάθειάς τους να ενωθούν με το υπόλοιπο σώμα; Για τον Jeffrie Deitch δεν υφίσταται αυτό το δίλημμα. Το 1992 στον πρόλογό του για την Έκθεση Ποστ Χιουμαν γράφει “Η ισοπεδωτική οπτική που συνίσταται στο να δεχτούμε τους εαυτούς μας όπως μας έχει κάνει η Φύση έχει αντικατασταθεί από το όλο και πιο ισχυρό αίσθημα ότι είναι φυσικό να τους επανεφεύρουμε”.

Ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ΄70 ο Stelarc δήλωνε ότι το ανθρώπινο σώμα πρέπει να ξαναδημιουργηθεί γιατί είναι απαρχαιωμένο. Προσθέτειηχανικά μέλη στο σώμα του σε μια προσπάθεια να δημιουργηθεί μια υβριδική συμβίωση με την μηχανή.

Stelarc_amplified body 2

το μετάανθρώπινο και το μετα-σώμα.

Με τον Stelarc η περφορμανς φτάνει στο μεταίχμιο ανάμεσα σε μια απωθημένη αλλά επιμένουσα μαγική καταγωγή της και από την άλλη στην εξαφάνιση του σώματος στον κόσμο των νέων τεχνολογιών, των cyborgs, της μικροχειρουργικής και της προσθετικής. Οι μηχανές έχουν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Μοιάζουν σε αυτόν που τις δημιούργησε. Είναι ανθρωπόμορφες. Αν η μηχανή δημιουργείται με σκοπό να βελτιώσει τις ικανότητες και τις ιδιότητες του ανθρώπου, αυτό στη βάση του δεν σημαίνει πως υποσυνείδητα ο αρχικός σκοπός είναι η ολοκληρωτική αντικατάσταση του ανθρώπου από τις μηχανές?

Βρισκόμαστε οπωσδήποτε στον πυρήνα της συζήτησης για το μετάανθρώπινο και το μετα-σώμα. Το ουτοπικό όραμα των cyborg υπόσχεται ένα σώμα εκτός γέννησης, δηλαδή εκτός φυσικού και ψυχικού πόνου, εκτός οικογενειακού μύθου και μύθου καταγωγής. Ένα΄ον χωρίς προβλήματα ταυτότητας με άπειρες δυνατότητες μεταμόρφωσης. Ένα υβρίδιο χωρίς φύλλο και αθάνατο. Η Donna Haraway στο Μανιφέστο Cyborg γράφει ότι “το cyborg έχει αποφασιστικά στρατευτεί στην μονομέρεια, στην ειρωνεία, την μυχιότητα και την διαστροφή.Είναι αντιπαράθεση. Είναι ουτοπιστικό και απολύτως όχι αθώο…..

Τα αποκυήματα του μιλιταρισμού και του καπιταλισμού

Το μόνο πρόβλημα με τα cyborgs είναι ότι αποτελούν την παράνομη φύτρα του μιλιταρισμού και του πατριαρχικού καπιταλισμού. Αλλά οι παράνομες φύτρες είναι συχνά στο έπακρο ‘άπιστες στην καταγωγή τους. Οι πατέρες τους είναι άλλωστε άνευ σημασίας. ” Η προσωπική μου άποψή είναι ότι τα cyborg όχι μόνο δεν αποτελούν τα μπάσταρδα παιδιά του καπιταλισμού αλλά έχουν όλα τα χαρακτηριστικά ενός απογόνου-διαδόχου και όπως κάθε γνήσιος απόγονος στοχεύουν στην αποκαθήλωση και αντικατάσταση του δημιουργού τους.

Στις πατριαρχικές κοινωνίες το κύριο χρέος του πατέρα είναι η δημιουργία αρσενικών παιδιών που να έχουν μεγεθυμένα τα χαρακτηριστικά του με τρόπο ώστε να είναι εγγυημένη η προβολή του στο μέλλον. Η εξουσία δε, κληρονομείται στους πρωτότοκους. Σε αυτούς που μπορούν να διαιωνίσουν την εξουσία του πατέρα. Αυτοί που ονειρεύονται τον έλεγχο και την εξουσία σε πολιτικό αλλά και (αν θέλουμε να βάλουμε στο “παιχνίδι” και το Οιδιπόδειο) σε σεξουαλικό επίπεδο, είναι και αυτοί που την κληρονομούν.

Δεν είναι το γεγονός ότι γεννήθηκαν πρώτοι αλλά το όνειρο της μίμησης και αντικατάστασης του ηγέτη – πατέρα που τους καθιστά πρωτότοκους και κατά συνέπεια δικαιωματικούς κληρονόμους του. Οι υπόλοιποι, οι απόγονοι που αμφισβητούν αυτή την εξουσία αλλά και κάθε μορφής εξουσίας, αυτοί που αναζητούν την εικόνα τους έξω από την πατρική εικόνα , αυτοί που αντιδρούν στον συντηρητισμό και εξεγείρονται αποτελούν την κάστα των εξεγερμένων , των εκτός νόμου και των καλλιτεχνών. Για τους πρώτους ορίζεται το στέμμα για τους δεύτερους το αίμα.

Η επαναπρόσληψη των σωματικών σημαινόντων

Ο Weibel αναφέρει ότι κάθε ανθρώπινη κατασκευή έχει τις ιδιότητες του κατασκευαστή της και επαναλαμβάνει κατά κάποιο τρόπο τις συμπεριφορές του. Κατά την γνώμη του η μηχανή δεν διαφέρει από το σώμα , ωστόσο είναι πιο ισχυρή, πιο αξιόπιστη, ακριβέστερη και με μεγαλύτερη διάρκεια ζωής. γι αυτό και μπορεί να βελτιώσει τις ιδιότητες του ανθρώπου σε τέτοιο βαθμό που να φτάνει μέχρι την αντικατάστασή του.

Ο 20ος ήταν ο αιώνας της έκρηξης της εικόνας, του κινηματογράφου, της διαφήμησης . Ήταν ο αιώνας που ανέδειξε το σώμα σε απόλυτο πρωταγωνιστή. Μπορεί να υπερηφανεύεται για την σεξουαλική απελευθέρωση και τον Γαλλικό Μάη του ΄68 αλλά είναι και ο αιώνας που η ανθρωπότητα ήρθε αντιμέτωπη με δύο παγκόσμιους πολέμους, τον ναζισμό , την ατομική βόμβα, την τρομοκρατία , την μόλυνση του περιβάλλοντος και την επιβολή νέων μορφών ελέγχου και εξουσίας. Στον αιώνα που πέρασε και σε αυτόν που διανύουμε ολοκληρώνεται ή συνειδητοποιείται ευρέως ο θάνατος του θεού, ο θάνατος του καλλιτέχνη , ο θάνατος της τέχνης.

Στον αιώνα μας η τεχνο-κουλτούρα, η εικονική πραγματικότητα, ο κυβερνοχώρος και τα cyborg δείχνουν τον δρόμο για την κατάκτηση της αθανασίας.

Μοναδικό κόστος το τέλος του σώματος.

• σχετικοί σύνδεσμοι: Ιωάννης & Κοψίνης: “Aπό τον άγριο λύκο στον υποταγμένο σκύλο”
• Ιωάννης & Κοψίνης: “Η διαδρομή ενός εξωφύλλου”
• H selfie του Θεού
• https://www.patrasevents.gr/article/
• https://www.youtube.com/watch?v=8EmUAtk51o0&feature=youtu.be&fbclid=IwAR3umNp3iGxNNU9-zRH9R9c0hru8titQXPNo-HmTSGrVu6HNVTjTgrmmgGs
• https://www.patrasevents.gr/article/